بررسی جرم تهدید در فضای مجازی؛ ابعاد حقوقی، مصادیق و نحوه پیگیری
جرم تهدید از جمله رفتارهایی است که هم در دنیای واقعی و هم در بسترهای دیجیتال می‌تواند امنیت روانی و اجتماعی افراد را مختل کند. گسترش شبکه‌های اجتماعی، پیام‌رسان‌ها و ابزارهای ارتباطی آنلاین باعث شده است که تهدید در فضای مجازی نه‌تنها شایع‌تر شود، بلکه پیچیده‌تر، سریع‌تر و گاهی مخفیانه‌تر نیز اتفاق بیفتد. به همین دلیل قانون‌گذار ایران برای تهدید اینترنتی مقررات ویژه‌ای وضع کرده تا شهروندان بتوانند با ابزارهای قانونی از خود محافظت کنند.
در این مقاله، جرم تهدید در فضای مجازی را از منظر حقوقی بررسی می‌کنیم، مصادیق و شیوه‌های وقوع آن را شرح می‌دهیم، نحوه اثبات و راه‌های پیگیری را معرفی می‌کنیم و در پایان توضیح می‌دهیم که چگونه افراد می‌توانند از حقوق خود دفاع کنند.
جرم تهدید اینترنتی فقط یک پیام ساده نیست؛ رفتاری است که می‌تواند زندگی قربانی را تحت فشار روانی، اضطراب و حتی خطر واقعی قرار دهد. به همین دلیل شناخت سازوکار قانونی آن اهمیت زیادی دارد.
مفهوم تهدید در فضای مجازی
تهدید در قانون به حالتی گفته می‌شود که فردی دیگری را بترساند یا او را وادار به انجام کاری برخلاف میلش کند. در فضای مجازی نیز همین تعریف صدق می‌کند، با این تفاوت که ابزار تهدید، اینترنت است؛ یعنی پیام‌رسان‌ها، شبکه‌های اجتماعی، ایمیل، تماس اینترنتی و هر نوع ابزار دیجیتال.
تهدید در فضای مجازی می‌تواند به شکل‌های مختلفی انجام شود: تهدید به افشای تصاویر، تهدید به انتشار اطلاعات شخصی، تهدید به آسیب‌رساندن به فرد یا اعضای خانواده‌اش، تهدید به تخریب شغل یا آبرو و حتی تهدید به مرگ.
برخلاف تصور برخی افراد، تهدید در فضای مجازی حتی اگر عملی نشود، به‌خودی‌خود جرم است. یعنی صرف نوشتن عباراتی که بتوانند ایجاد ترس یا اجبار کنند، قابل تعقیب و مجازات خواهد بود.
مصادیق شایع تهدید در فضای مجازی
تهدید اینترنتی انواع مختلفی دارد. برخی از آن‌ها شامل:
تهدید به انتشار تصاویر خصوصی 📸
در بسیاری از پرونده‌ها، فرد تهدید می‌کند که اگر خواسته‌اش برآورده نشود، تصاویر شخصی یا فیلم‌های خصوصی را منتشر می‌کند. این نوع تهدید معمولاً با اخاذی همراه است.
تهدید به افشای اطلاعات شخصی
گاهی فرد تهدید می‌کند که اسرار، چت‌ها، شماره تلفن، آدرس یا اطلاعات خانوادگی طرف مقابل را پخش می‌کند. این رفتار هم تهدید است و هم می‌تواند مصداق «نقض حریم خصوصی» باشد.
تهدید به خشونت
همچون: «اگر جواب ندی، میام سراغت»، «به خونوادت آسیب می‌زنم» یا «می‌کشمت». حتی اگر گوینده قصد واقعی نداشته باشد، همین متن، جرم تهدید محسوب می‌شود.
تهدید با هدف اجبار
برخی افراد برای اجبار به ادامه رابطه، دریافت پول، انجام کار خاص یا پس‌گرفتن شکایت، از تهدید استفاده می‌کنند. این موضوع در قانون جرم است.
تهدید اینترنتی زمانی محقق می‌شود که گفته‌ها یا نوشته‌های تهدیدکننده باعث ایجاد ترس در طرف مقابل شوند. لازم نیست تهدید عملی شود یا حتی قابل اجرا باشد؛ مهم «ایجاد خوف» است.
تهدید در قانون ایران چه مجازاتی دارد؟
تهدید در فضای مجازی از دو مسیر قانونی قابل پیگیری است:
۱. قانون مجازات اسلامی
بر اساس ماده ۶۶۹، اگر فردی دیگری را تهدید به قتل، ضرر مالی، شرفی، افشای سر و… کند، مجازات حبس یا شلاق برای او در نظر گرفته می‌شود.
۲. قانون جرائم رایانه‌ای
وقتی تهدید از طریق اینترنت انجام شود، مشمول قانون جرائم رایانه‌ای نیز خواهد بود. این قانون برای تهدید سایبری، مزاحمت اینترنتی و سوءاستفاده از داده‌ها مقررات ویژه‌ای دارد.
ترکیب این دو قانون باعث شده تهدید در فضای مجازی با حساسیت بیشتری بررسی شود و عملاً امکان فرار از مسئولیت کمتر باشد.
نحوه اثبات جرم تهدید در فضای مجازی
برای اثبات تهدید اینترنتی، مهم‌ترین مرحله، جمع‌آوری ادله است. بدون ادله معتبر، شکایت به‌سختی نتیجه می‌دهد. بهترین و معتبرترین ادله شامل:
۱. اسکرین‌شات معتبر
اسکرین‌شات از پیام، پروفایل، تاریخ و ساعت ارسال پیام اهمیت زیادی دارد. البته پلیس فتا معمولاً از پیام‌ها استعلام می‌گیرد و صحت اسکرین‌شات را بررسی می‌کند.
۲. لینک صفحه، شماره تلفن یا آیدی تهدیدکننده
برای پیگیری، باید هویت دیجیتال شخص مشخص باشد. حتی اگر شخص از شماره یا اکانت جعلی استفاده کرده باشد، پلیس فتا با ابزارهای تخصصی او را شناسایی می‌کند.
۳. شهادت یا مستندات جانبی
اگر فرد دیگری تهدید را دیده باشد یا بتواند وقوع آن را تأیید کند، استفاده از شهادت در پرونده کمک‌کننده خواهد بود.
۴. فایل صوتی یا تصویری
تهدید از طریق تماس اینترنتی، پیام صوتی یا ویدیو نیز قابل اثبات است. پلیس فتا این فایل‌ها را بررسی می‌کند تا جعلی نبودن آن‌ها مشخص شود.
جمع‌آوری ادله باید در اولین فرصت انجام شود؛ چون افراد ممکن است پیام‌ها را حذف کنند یا حساب خود را غیرفعال کنند.
فرآیند طرح شکایت تهدید در فضای مجازی
قربانی می‌تواند از دو مسیر اقدام کند:
مراجعه به پلیس فتا 🚔
پلیس فتا اولین مرجع رسیدگی به تهدید اینترنتی است. اطلاعات، ادله و مشخصات فرد تهدیدکننده را برای بررسی فنی دریافت می‌کند.
ارائه شکایت در دادسرای جرائم رایانه‌ای
در این مرحله، پرونده حقوقی تشکیل می‌شود و مسیر قضایی آغاز می‌گردد. اگر پلیس فتا فرد را شناسایی کند، دادسرا او را احضار یا بازداشت می‌کند.
ارجاع به دادگاه کیفری
اگر دادسرا تحقیقات را کافی بداند، پرونده به دادگاه فرستاده می‌شود تا حکم نهایی صادر شود.
تهدید سایبری معمولاً جدی گرفته می‌شود و اگر ادله کافی وجود داشته باشد، در مدت کم به نتیجه می‌رسد.
دفاعیات ممکن برای متهم
گاهی فردی متهم به تهدید می‌شود، اما ادعا دارد که پیام تهدیدآمیز را ارسال نکرده یا برداشت اشتباه شده است. دفاعیات رایج متهم شامل:
انکار ارسال پیام
گاهی فرد مدعی می‌شود حسابش هک شده یا پیام از طرف او نبوده است. پلیس فتا در این موارد بررسی فنی انجام می‌دهد.
نبود قصد مجرمانه
متهم ممکن است ادعا کند منظورش تهدید نبوده و فقط در حالت عصبانیت چیزی نوشته است. با این حال باید توجه داشت که قانون، تهدید را حتی بدون قصد جدی جرم می‌داند.
جعلی بودن ادله
اگر اسکرین‌شات دستکاری شده باشد یا پیام‌ها واقعی نباشند، متهم می‌تواند این موضوع را ثابت کند. بررسی فنی پلیس تکلیف موضوع را روشن می‌کند.
تهدید در فضای مجازی علیه کودکان
تهدید کودکان حساسیت بیشتری دارد. هرگونه تهدید، ارعاب، سوءاستفاده یا اجبار کودکان از طریق اینترنت علاوه بر جرم تهدید، می‌تواند مشمول جرائم دیگری نیز باشد، مانند:
تشویق به اعمال خلاف
سوءاستفاده جنسی
ایجاد رابطه آسیب‌زا
گرفتن اطلاعات خصوصی از کودک
در چنین پرونده‌هایی رسیدگی سریع‌تر و شدیدتر انجام می‌شود.
نقش وکیل در پرونده تهدید اینترنتی
پرونده‌های تهدید در فضای مجازی اغلب پیچیده هستند، زیرا:
نیاز به ادله دیجیتال دارند
بررسی‌های فنی پلیس نقش مهمی دارد
امکان جعل پیام‌ها وجود دارد
بعضی متهمان از حساب‌های جعلی استفاده می‌کنند
حضور وکیل متخصص باعث می‌شود روند پرونده دقیق‌تر پیش برود، ادله درست جمع شود و حقوق قربانی بهتر حفظ شود. همچنین اگر شخصی به ناحق متهم به تهدید شده باشد، وکیل می‌تواند از او دفاع کند و حقیقت را روشن نماید.
جمع‌بندی
تهدید در فضای مجازی، جرمی جدی و قابل پیگیری است. این رفتار می‌تواند با ابزارهای مختلف آنلاین انجام شود و برای وقوع آن نیازی نیست تهدید عملی شود یا حتی قابل انجام باشد؛ صرف ایجاد ترس، جرم را محقق می‌کند. قانون مجازات اسلامی و قانون جرائم رایانه‌ای هر دو از قربانی حمایت می‌کنند و پلیس فتا نیز امکان شناسایی هویت دیجیتال افراد تهدیدکننده را فراهم می‌کند.
پیگیری درست این جرم، نیازمند جمع‌آوری ادله، ارائه شکایت در زمان مناسب و آگاهی از مراحل قانونی است؛ و در بسیاری از موارد، همراهی یک وکیل متخصص روند پرونده را سریع‌تر و دقیق‌تر می‌کند.
در صورتی که درگیر پرونده تهدید، اخاذی یا مزاحمت‌های اینترنتی هستید، می‌توانید از خدمات حقوقی حرفه‌ای استفاده کنید.
معرفی موسسه حقوقی عدالت دانان
موسسه حقوقی عدالت دانان با در اختیار داشتن وکلای متخصص در حوزه جرائم رایانه‌ای، تهدید اینترنتی و دعاوی کیفری، آماده ارائه مشاوره، قبول وکالت و همراهی در پرونده‌های مرتبط است. برای دریافت مشاوره و اطلاعات بیشتر می‌توانید به وب‌سایت رسمی موسسه مراجعه کنید: