انکار نسب؛ شرایط طرح دعوا و آثار آن
انکار نسب یکی از حساس‌ترین و پیچیده‌ترین دعاوی خانواده در حقوق ایران است؛ زیرا مستقیماً با هویت، آینده و جایگاه اجتماعی کودک ارتباط دارد. در این دعوا معمولاً پدر ادعا می‌کند که فرزندی که به او منتسب شده، در حقیقت متعلق به او نیست. از آنجا که قانون، حفظ نظام خانواده و حمایت از کودک را بسیار جدی می‌گیرد، برای طرح و اثبات چنین دعوایی شرایط سخت‌گیرانه‌ای تعیین کرده است.
در این مقاله، به شکلی کامل و قابل فهم بررسی می‌کنیم که انکار نسب چیست، چه شرایطی دارد، چه آثاری ایجاد می‌کند و چگونه می‌توان این دعوا را در دادگاه مطرح کرد.
انکار نسب چیست؟
در حقوق ایران، اصل بر این است که فرزندی که در زمان زوجیت متولد می‌شود، متعلق به شوهر است. این اصل، ستون اصلی ثبات خانواده است. به همین دلیل، انکار نسب تنها زمانی قابل طرح است که پدر بتواند خلاف این اصل را ثابت کند.
به زبان ساده، انکار نسب یعنی اینکه پدر ادعا کند میان او و کودک رابطه بیولوژیکی وجود ندارد و فرزند به او منتسب نیست.
چه کسی می‌تواند دعوای انکار نسب طرح کند؟
بر اساس قانون، تنها پدر حق طرح دعوای انکار نسب را دارد.
مادر نمی‌تواند نسب کودک را انکار کند، زیرا مادر از نظر بیولوژیک همیشه مشخص است.
فرزند نیز نمی‌تواند علیه پدر دعوای انکار نسب مطرح کند، بلکه باید از طریق «اثبات نسب» یا «نفی ولد» اقدام کند.
بنابراین دعوای انکار نسب، یک حق اختصاصی برای پدر است.
شرایط لازم برای طرح دعوای انکار نسب
برای اینکه دعوای انکار نسب پذیرفته شود، چند شرط مهم باید وجود داشته باشد:
۱. وجود رابطه زوجیت قانونی
باید ثابت باشد که زن و مرد در زمان تولد کودک، رابطه زوجیت داشته‌اند یا کودک در دوره‌ای متولد شده که قانون آن را ملحق به شوهر می‌داند.
۲. ادعای روشن و صریح پدر
پدر باید به صورت رسمی و در قالب دادخواست اعلام کند که کودک متعلق به او نیست.
۳. وجود دلایل محکم برای ادعا
دادگاه نمی‌تواند صرفاً بر اساس شک، نسب کودک را نفی کند. دلایل باید جدی، علمی یا مستند باشند. دلایلی مانند:
آزمایش DNA 🧬
شهادت شهود
مدارک پزشکی
عدم امکان نزدیکی در زمان لقاح
جدایی طولانی پیش از بارداری
۴. طرح دعوا در زمان مناسب
اگرچه قانون جدید محدودیت زمانی مشخصی برای طرح دعوا نگذاشته، اما باید ثابت باشد که پدر از موضوع آگاهی پیدا کرده و بلافاصله اقدام کرده است.
نقش آزمایش DNA
هرچند در گذشته امکان استفاده از آزمایش ژنتیک محدود بود، اما امروزه این آزمایش مهم‌ترین دلیل برای تشخیص نسب است.
نکات مهم:
دادگاه نمی‌تواند پدر را مجبور به انجام آزمایش کند.
اگر پدر از آزمایش ژنتیک امتناع کند، این امتناع ممکن است قرینه منفی علیه او محسوب شود.
نتیجه آزمایش DNA دلیل بسیار قوی محسوب می‌شود، اما باید همراه سایر دلایل بررسی گردد.
مدارک لازم برای دعوای انکار نسب
برای طرح دعوا، مدارک زیر ضروری است:
۱. شناسنامه و کارت ملی پدر
۲. سند ازدواج
۳. مدارک مربوط به تولد کودک
۴. دلایل و مدارک اثبات‌کننده ادعای پدر
۵. درخواست انجام آزمایش DNA در صورت لزوم
مراحل رسیدگی به دعوای انکار نسب
روند رسیدگی در دادگاه خانواده به صورت زیر انجام می‌شود:
۱. ثبت دادخواست
پدر باید در سامانه ثنا دادخواست «انکار نسب» را ثبت کند.
۲. تعیین وقت رسیدگی
دادگاه تاریخ جلسه رسیدگی را مشخص می‌کند.
۳. بررسی ادعا و دلایل
قاضی به اظهارات پدر، مادر و شواهد ارائه شده توجه می‌کند.
۴. ارجاع به پزشکی قانونی (در صورت نیاز)
اگر دادگاه لازم بداند، آزمایش DNA انجام می‌شود تا حقیقت مشخص شود.
۵. صدور رأی دادگاه
اگر دلایل کافی باشد، دادگاه حکم به عدم انتساب فرزند به پدر می‌دهد.
آثار حقوقی انکار نسب
اگر دادگاه نسب را نپذیرد، نتایج مهمی ایجاد می‌شود:
۱. حذف نام پدر از شناسنامه
اطلاعات شناسنامه‌ای کودک تغییر می‌کند و نام پدر حذف می‌شود.
۲. قطع رابطه ارث
نه پدر از کودک ارث می‌برد و نه کودک از او.
۳. سقوط تکالیف پدر
وظایفی مانند نفقه، حضانت، ولایت و کفالت از بین می‌رود.
۴. امکان تعقیب کیفری مادر
اگر ثابت شود مادر عمداً پدر واقعی را پنهان کرده یا مرد را فریب داده، ممکن است با عنوان «فریب در نکاح» یا «تدلیس» تحت پیگرد قرار گیرد.
۵. تغییر نام خانوادگی کودک
دادگاه برای حفظ هویت کودک، تصمیم مناسب درباره نام خانوادگی او می‌گیرد.
چرا دادگاه‌ها در انکار نسب سخت‌گیر هستند؟
به دلیل پیامدهای سنگین این دعوا، دادگاه با دقت بررسی می‌کند زیرا:
هویت و آینده کودک در میان است
احتمال طرح دعوا از روی عصبانیت وجود دارد
حذف نسب یک اقدام بسیار جدی است
اشتباه در این زمینه جبران‌پذیر نیست
به همین دلیل هیچ دادگاهی بدون دلیل قاطع، حکم به انکار نسب نمی‌دهد.
نکات مهم و کاربردی
✨ پیش از طرح دعوا با وکیل مشورت کنید؛ این دعوا تخصصی و حساس است.
✨ دادگاه بر اساس شک یا سوءظن حکم صادر نمی‌کند.
✨ اگر کودک در شناسنامه ثبت شده باشد، اثبات انکار نسب دشوارتر است.
✨ آزمایش DNA مهم‌ترین دلیل است اما تنها دلیل نیست.
✨ امکان اعتراض به رأی در مراحل بالاتر وجود دارد.
جمع‌بندی
انکار نسب دعوایی بسیار مهم و پیچیده است که مستقیماً با ساختار خانواده و سرنوشت کودک مرتبط است. پدر تنها در صورتی می‌تواند این دعوا را مطرح کند که دلایل روشن و مستندی داشته باشد. دادگاه نیز برای حفظ حقوق کودک با نهایت دقت موضوع را بررسی می‌کند. اگر درگیر چنین پرونده‌ای هستید، همراهی یک وکیل متخصص می‌تواند از بروز آسیب‌های جدی جلوگیری کند.
موسسه حقوقی عدالت دانان
اگر در زمینه‌ی انکار نسب، اثبات نسب، آزمایش DNA، حضانت، نفقه و سایر دعاوی خانواده نیاز به راهنمایی دارید،
مؤسسه حقوقی عدالت دانان با تیمی متخصص در دعاوی خانوادگی آماده ارائه مشاوره و خدمات حقوقی است.
برای ارتباط یا دریافت مشاوره می‌توانید به سایت زیر مراجعه کنید:
👉 https://www.edalatdanan.com